Νεότερος ή νεώτερος;

Πολλές φορές σε τίτλους βιβλίων βλέπουμε: "Νεότερη ιστορία" ή "Νεώτερη ιστορία". Ποιο από τα δύο όμως ισχύει; Νεότερος ή νεώτερος;

Η απάντηση είναι η εξής: Σύμφωνα με τους κανόνες της αρχαίας ελληνικής γλώσσας είναι νεώτερος, ενώ σύμφωνα με τους κανόνες της νέας ελληνικής γλώσσας είναι νεότερος.


Συγκεκριμένα:

Στα αρχαία ελληνικά τα ομαλά δευτερόκλιτα επίθετα σχημάτιζαν παραθετικά με τις καταλήξεις:
-τερος, -τερα, -τερον = για το συγκριτικό
-τατος, -τατη, -τατον =  για τον υπερθετικό.

1. Αυτά έπαιρναν –ο πριν την κατάληξη όταν:

α) διατηρείται, όταν η συλλαβή μπροστά από το –ο είναι φύσει ή θέσει μακρόχρονη.

Φύσει μακρόχρονη: μια συλλαβή είναι φύσει μακρόχρονη, όταν περιλαμβάνει ένα μακρόχρονο φωνήεν, όπως το ω και το η  (ή κάποιο από τα δίχρονα όπως το α  το υ και το ι, όταν είναι μακρά)  ή  κάποια μακρόχρονη δίφθογγο όπως τα αι, οι, ει, αυ, ευ, ηυ, ου, ᾳ

Θέσει μακρόχρονη: μια συλλαβή είναι θέσει μακρόχρονη, αν έχει βραχύχρονο φωνήεν όπως το ο και το ε ή όπως το α  το υ και το ι ( όταν είναι βραχύχρονα) αλλά ύστερα από αυτό ακολουθούν στην ίδια λέξη δύο ή περισσότερα σύμφωνα ή ένα διπλό σύμφωνο (ξ, ψ, ζ).

Παραδείγματα:

φύσει μακρόχρονες συλλαβές

ξηρός, ξηρ- ότερος , ξηρ-ότατος

γενναῖος, γεναι-ότερος, γενναι- ότατος*         

Σημείωση: Οι δίφθογγοι θεωρούνται μακρόχρονες, με εξαίρεση την αι και την οι, ο οποίες, όταν είναι το τέλος μιας λέξης θεωρούνται βραχύχρονες.

θέσει μακρόχρονες συλλαβές

(στο πρώτο παράδειγμα μετά το βραχύ φωνήεν  ακολουθούν δύο σύμφωνα, ενώ στο δεύτερο   παράδειγμα ακολουθεί ένα διπλό)

σεμνός, σεμν-ότερος, σεμν-ότατος            (2 σύμφωνα)

ἔνδοξ-ος, ἐνδοξ-ότερος, ἐνδοξ-ότατος       (διπλό)      

1. Αντίθετα έπαιρναν –ω πριν την κατάληξη όταν:

όταν η συλλαβή μπροστά από το –ο είναι βραχύχρονη.

Παραδείγματα:

νέος, νε-ώτερος, νε- ώτατος 

σοφός, σοφ-ώτερος, σοφ-ώτατος               

                 

( Τα ε και ο είναι βραχέα φωνήεντα. Επίσης δεν έπονται της  συλλαβής    περισσότερα από ένα σύμφωνα ή ένα διπλό.)               

Εξαίρεση στον παραπάνω κανόνα είναι τα επίθετα: στενός, κενός, ξερός

στενός, στεν-ότερος, στεν-ότατος » αν και η προηγούμενη συλλαβή είναι βραχεία, και δεν έπονται περισσότερα από ένα σύμφωνα ή ένα διπλό, δεν σχηματίζει παραθετικά σε στεν -ώτερος,  στεν- ώτατος                      

                            

Ø      Η συλλαβή με δίχρονο θεωρείται συνήθως βραχύχρονη. Παραδείγματος χάριν στο επίθετο « ἥσυχος» το «υ» είναι βραχύ. Επομένως τα παραθετικά του στους άλλους δύο βαθμούς είναι «ἡσυχώτερος», «ἡσυχώτατος».

Ø      Επίσης είναι  βραχύχρονη συλλαβή στα επίθετα που λήγουν σε :

1.      -ᾰκος (μαλακός- μαλακώτερος- μαλακώτατος)

2.      -ᾰλος(ὁμαλός- ὁμαλώτερος-ὁμαλώτατος)

3.      -ᾰνος (πιθανός- πιθανώτερος- πιθανώτατος)

4.      -ᾰρος ( μιαρός- μιαρώτερος- μιαρώτατος)

5.      -ᾰτος(δυνατός- δυνατώτερος- δυνατώτατος)

6.      -ῐος (ἄξιος- ἀξιώτερος – ἀξιώτατος)

7.      -ῐμος (ὠφέλιμος- ὠφελιμώτερος- ὠφελιμώτατος)

8.      -ῐκος ( ἄδικος- ἀδικώτερος- ἀδικώτατος)

9.      -ῐνος

10.  -ῡρος (γλαφυρός- γλαφυρώτερος- γλαφυρώτατος)

Εξαιρέσεις ( με το δίχρονο της παραλήγουσας μακρό) :

1)Τα επίθετα:

1.      τρᾱνός  

2.      ἀνιᾱρός

3.      φλύᾱρος

4.      ἄκρᾱτος

5.      ἀνίᾱτος

6.      ἐπάρᾱτος

7.      ἰσχῡρός

Παραδείγματα

πιθανός- πιθανώτερος- πιθανώτατος	αλλά	τρᾱνός – τρανότερος- τρανότατος
μιαρός- μιαρώτερος- μιαρώτατος	αλλά	ἀνιᾱρός- ἀνιαρότερος- ἀνιαρότατος φλύᾱρος- φλυαρότερος- φλυαρότατος
δυνατός- δυνατώτερος- δυνατώτατος	αλλά	ἄκρᾱτος- ἀκρατότερος- ἀκρατότατος ἀνίᾱτος- ἀνιατότερος- ἀνιαρότατος ἐπάρᾱτος- ἐπαρατότερος- ἐπαρατότατος
γλαφυρός- γλαφυρώτερος- γλαφυρώτατος	αλλά	ἰσχυρός- ἰσχυρότερος- ἰσχυρότατος

2)      Τα επίθετα:

1.      λιτός

2.      ἀκριβός

3.      ψιλός

4.      στυφός

5.      πρᾶος

3) Επίθετα σύνθετα με δεύτερο συνθετικό τα ουσιαστικά:

1.      –θυμός

2.      -κῦρος

3.      –κίνδυνος

4.      -νίκη

5.      -λύπη

6.      -τιμή

7.      -ψυχή

Παράδειγμα:

ἔντιμος ( έχει δεύτερο συνθετικό τη λέξη τιμή. Επομένως το δίχρονο «ι» είναι μακρό)

Άρα :ἔντιμος- ἐντιμότερος- ἐντιμότατος

Συνοπτικός κανόνας:

Τα δίχρονα των επιθέτων πριν την κατάληξη είναι βραχέα με εξαίρεση τα :

1)      τρανός, ἀνιαρός, φλύαρος, ἄκρατος, ἀνίατος, ἐπάρατος, ἰσχυρός

2)      λιτός ,ἀκριβός, ψιλός, στυφός, πρᾶος

3)      τα σύνδετα με τις λέξεις:

θυμός, -κύρος, – κίνδυνος, – νίκη,- λύπη,- τιμή, – ψυχή

Όσον αφορά τον σχηματισμό των ομαλών παραθετικών στα νέα ελληνικά, γίνεται με τους εξής τρόπους:

ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΩΝ (μονολεκτικών και περιφραστικών)
Θετικός βαθμός	Συγκριτικός βαθμός	Υπερθετικός βαθμός
-ος (πλούσιος)	-ότερος (πλουσιότερος) ή πιο πλούσιος	1) -ότατος (πλουσιότατος) ήπολύ / πάρα πολύπλούσιος (απόλυτο υπερθετικό) 2) ο + -ότερος (ο πλουσιότερος) ή ο πιο πλούσιος (σχετικό υπερθετικό)
-ύς (ταχύς)	-ύτερος (ταχύτερος) ή πιο ταχύς	1) -ύτατος (ταχύτατος) ή πολύ / πάρα πολύ ταχύς (απόλυτο υπερθετικό) 2) ο + -ύτερος (ο ταχύτερος) ή ο πιο ταχύς (σχετικό υπερθετικό)
-ής (επιμελής)	-έστερος(επιμελέστερος) ή πιο επιμελής	1) -έστατος (επιμελέστατος) ή πολύ / πάρα πολύ επιμελής (απόλυτο υπερθετικό) 2) ο + -έστερος (ο επιμελέστερος) ή ο πιο επιμελής (σχετικό υπερθετικό)

Προσοχή! Τα παραθετικά σχηματίζουν καταλήξεις σε -ώτερος, -ώτατος, -ώτερα, ώτατα, όταν προέρχονται από τοπικά επιρρήματα σε -ω, π.χ.: (άνω) ανώτερος - ανώτατος, (κάτω) κατώτερος - κατώτατα.

Επομένως το νέος, δεν είναι επίρρημα που δηλώνει τόπο και τελειώνει σε -ω. Οπότε στα νέα ελληνικά το σωστό είναι νεότερος και όχι νεώτερος.

Για το e-didaskalia.blogspot.gr
Αποστόλης Ζυμβραγάκης
Φιλόλογος

Δείτε περισσότερα γλωσσικά λάθη εδώ.